Sporda madde kullanımı dediğimizde aslında ilk olarak maddeyi nasıl tanımladığımızda hemfikir olmamız gerek. Fizyolojik olarak her canlının eşsiz olduğunu düşünürsek, aldığımız maddelerin -ilaç veya gıda takviyeleri- vücudumuza etkilerini olumlu veya olumsuz şeklinde değerlendirmemiz gerekiyor. Performans artırıcı etkilerini olumlu sayarsak -ki bu konuda bile fikir birliğine varamayabiliriz- bu maddelerin vücudumuz üzerindeki etkilerini iyi bilmeliyiz.
İçindekiler
Başlarken
Maddelerin organizma üzerindeki etkilerini araştıran bilim dalı farmakolojidir.
Bu maddeler (veya ilaçlar denilebilir) biyolojik yapılarla etkileşime giren, vücudumuzun biyokimyasal sistemlerini etkileyen kimyasallardır. Bu konularla ilgili olmaya birine bu cümlelerin karmaşık geleceğini biliyorum. Bu sebeple madde kullanımı yayınlayacağım yazıları takip etmeniz gerekebilir.
Örneğin ilk aklımıza gelenlerden efedrin gibi bir ilacı ele alırsak, bu madde kalp atım hızında ve atım hacminde artışa neden olur.
Amfetaminlerin psikolojik etkileri görülür ve davranış farklılıklarına sebep olabilir.
İnsülin gibi maddeler ise diyabet gibi hastalıkların kontrol altına alınmasında etkili bir yol olarak kullanılmakta.
Maddeleri kullandığımız andan itibaren artık biyolojik sistemlerimize dışarıdan ve bilinçli -bundan kimse emin değil- bir şekilde müdahale etmeye başlarız. Bu karışıklığın içinden çıkmak için ciddi bir bilgi birikimi gerekir. Vücuda bu şekilde müdahale etmek çoğu zaman sonuçların daha da kötü olmasına yol açar. Bu yüzden adımlarımızı dikkatli atmalı, neyi kullanıp neyi kullanmamamız gerektiğini bilmeliyiz.
Dünya Anti-Doping Ajansı yani WADA tarafından paylaşılan sporda yasaklı maddelere sıkça değineceğiz. Başlangıç için 2020 yılındaki yasaklar listesinin başlıklarına göz atalım. Her bir madde sınıfı için iyi anladıklarım hakkında yazılar paylaşacağım. Günümüzde bilgiye ulaşmak zor değil. Fakat onlarca kitap ve makaleyi okuyarak doğruluğunu denetlemek anlayacağınız gibi hiç kolay değil.
Maddelerin Sınıflandırılması
Madde isimlerinin sınıflandırılması ve açıklaması genellikle şunlara dikkat edilir;
- Genel Adı (Uluslararası olarak tescilli olmayan adı, INN olarak karşınıza çıkabilir.)
- Tescilli Adı (Ticari şirketin adı ya da ilaça koyduğu ad olabilir.)
- Etki Mekanizması (Farkakolojik olarak belirlenen etkilerine göre isimlendirilebilir.)
Yasaklı Maddeler
Genel olarak yasaklı maddelere, kısmı olarak yasaklı ve bazı sporlarda yasaklı maddelerin listesine bakarsak, WADA’nın resmi sitesinde, 2020 yılındaki liste şöyle karşımıza çıkıyor;
Tamamen Yasaklı Maddeler (Müsabaka İçinde veya Dışında)
- S0. Onaylanmamış maddeler
- S1. Anabolik ajanlar
- S2. Peptit hormonları, büyüme faktörleri, ilgili maddeler ve taklitleri
- S3. Beta-2 agonistleri
- S4. Hormon ve metabolik modülatörler
- S5. Diüretikler ve maskeleme ajanları (Maskeleme ajanlarını yasaklı maddelerin testlerde pozitif çıkmasını engelleyen maddeler olarak tanımlayabiliriz)
Yasaklı Maddeler
- M1. Kan ve kan bileşenlerini manipüle edenler
- M2. Kimyasal ve fiziksel manipülasyon
- M3. Gen ve hücre dopingi
Yarışmada Yasaklı Olan Maddeler ve Yöntemler
A ve B gruplarına ek olarak;
- S6. Uyarıcılar
- S7. Narkotikler
- S8. Kannabinoidler
- S9. Glukokortikoidler
Bazı Sporlarda Yasaklı Maddeler
- P1. Alkol (2018 listesinden kaldırıldı)
- P2. Beta blokerler
Liste her yıl güncellenmeye ve değiştirilmeye devam ediyor. Bu nedenle sporcular kullandıkları madde ve ilaçlara dikkat etmeli, listeyi kontrol etmelidir. Şimdilik sporda madde kullanımı konusuna bir göz attık. Oldukça dallı budaklı bir konu.
Bir sonraki yazıda yine maddelerin vücuttaki emilim süreçlerinden, dolaşım etkilerinden, metabolik süreçlerinden ve atılımından bahsedeceğiz.
Aklınızda kalanlar veya özel olarak merak ettiğiniz, hakkında yazı beklediğiniz bir konu varsa yorum yazabilir, iletişime geçebilirsiniz.