İnsan vücudunda bulunan kas çeşitleri çizgili iskelet kasları, düz kaslar ve kalp kası olarak karşımıza çıkar. Peki yapılarında ne gibi farklılıklar var?
Bazı istisnaları haricinde iskelet kasları, en az iki farklı kemiğe bağlanır. Bu kemik dokularına bağlanma, tendonlar aracılığıyla gerçekleşir. Kaslar kasıldığında kuvvet, tendonların da gerilmesi ile kemiklere aktarılır ve hareket gerçekleştirilir.
Düz kasların ve kalp kasının yapısı ise daha farklıdır. Bu yapıları inceleyip karşılaştırabilmemiz için öncelikle bilmemiz gerekenlere bakalım.
Çizgili ve düz kaslar
İlk bilmemiz gereken çizgili kaslar ve düz kaslar derken neleri kastettiğimiz.
Çizgili ve düz kaslar arasındaki fark, yukarıdaki şekilde görebileceğiniz gibi mikroskopla bakıldığında anatomik yapılarında gözlemlenen çizgilerdir. Bu çizgilere striyasyon da denir.
Ayrıca çizgili iskelet kasları, sinir sistemi tarafından istemli kasılmalar ile yönlendirilir ve bu özelliği ile diğer iki kas çeşidinden ayrılır.
Kalp kası ise yapısal olarak çizgili iskelet kasına benzer ancak fonksiyonu gereği otonom kontrol altındadır.
Diğer bir farklılık için ise kasın myogenic veya neurogenic olarak hangi yapıda olduğunu belirlememiz gerekir.
İngilizce kelimelere gelen –genic ekinin oluşum, üretim anlamına geldiğini, myo– kelimesinin kas ve neuro- kelimesinin ise nöron anlamına geldiğini bilelim.
Hareketin başlatılması
Bir kas hareketinin nasıl başladığını düşünelim veya kas kasılmasının nasıl tetiklendiğini düşünelim.
Nöron mu yoksa kas mı tetikliyor?
Neurogenic bir kas yapısına daha yakından bakıldığında motor nöron aksonunun kas fibrillerine kadar ulaştığını görürsünüz. Bu aksonlar aracılığıyla motor nöronlar, kaslara kasılması için emir iletir.
Böyle bir kas neurogenic çünkü kaslara kasılmasını söyleyen bir nöron var. Yani çizgili iskelet kasları neurogenic özelliklere sahiptir.
Düz kasların da neurogenic denilebilecek türleri bulunur. Tekrar hatırlatmak gerekirse neurogenic kas kasılmasının nöron aracılığıyla tetiklendiği yapılar.
Myo– ise kas anlamına geliyor. Burada belirtilen aslında kas hücreleri. Bu yapılarda ise şunu görürüz ki eğer hücrelerinden biri kasılırsa -depolarize olursa- diğer kas fibrillerine de yayılır ve kas kasılır.
Yani neurogenic değil myogenic olarak adlandırırız çünkü kasa kasılmasını söyleyen veya emir ileten bir nöron yoktur. Kasılma hücrenin spontane hareketi ile tetiklenir.
Bu yapıda düşünüldüğünde kalp kasının myogenic bir yapıya sahip olduğunu fark edebiliriz. Kalp kası ile daha detaylı bilgi için Kalp Kası: Yapısından Etkilerine Genel Bir Bakış yazısını inceleyin.
Ayrıca single-unit, myogenic bir yapıya sahip düz kaslarda karşımıza çıkabilir. Eğer spontane hareket edebilecek yapıya sahip hücreleriniz varsa bunların nasıl hareket gösterdiğini bilmek isteriz.
Depolarizasyon hareketinin nasıl gerçekleştiğini anlamak için kas yapısında bulunan özel bağlantıları bilmeliyiz ki bunlara gap junctions denir. Kalp kasında bu bağlantılar intercalated disklerin kısımlarıdır. Intercalated disklerde bulunan diğer kısım ise desmosome’dur.
Bu şekilde depolarizasyon ile başlayan süreç, gap junctions aracılığı ile kas içinde yayılır.
Kas kasında ek olarak desmosome bulunma sebebi yırtılmaları ve yıpranmaları önlemek içindir.
Yani kalp kasındaki intercalated disk, gap junctions ve desmosome barındırır. Ve gap junctions aracılığıyla yayılan kasılma, tüm kas hücrelerinin birlikte kasılmasına olanak sağlar.
Kas çeşitleri ve yapılarındaki farklılıklar bu şekilde karşılaştırılabilir ve incelenebilir. Farklılıkları oluşturan detayları ve fonksiyonları bilmek vücudun hareketlerini ve tepkilerini anlamamızı kolaylaştırır.
İlginizi çekebilir: Kas Fibril Tipleri: Oksijen, Glikojen, Miyoglobin ve Yorgunluk